ХАБАРДОР ОВОЗА ҚИЛМАЙДИ
Шарқ файласуфлари, хусусан, мусулмон мутафаккирларнинг ўзига хос фазилатларидан бири шуки, улар моддий оламнинг қонуниятларидан айни мазмунда маънавий хулосалар оладилар. Буни одатда ҳикмат деб аташади. Зотан, ҳар икки оламнинг яратгувчиси ягона экан, уларда муштарак қонунлар, ўхшашликлар бўлиши табиий. Ушбу ҳақиқатдан келиб чиқиб, буюк алломаларимиз атрофни қалб кўзи ила кузатиб, зарбулмасаллар билан жуда гўзал, бетакрор ва ҳаётий ўгитларни тақдим этганлар. Бу борада тасаввуф машойихларининг ўринлари беқиёс. Мирзо Абдулқодир Бедил, ҳазрат Навоий, шайх Саъдийларнинг ижодларида бунга мисоллар кўп. Уларни ўқиб, уламоларнинг тафаккур уфуқларига қойил қолмасликнинг иложи йўқ. Шайх Саъдийнинг қуйидаги рубоийлари ана шундай ҳикматли шеърлардан бири бўлиб, ҳақиқий ишқ қандай бўлишини уқтиради.
Эй мурғи саҳар, ишқ з-парвона биёмуз,
Ки-он сухт аро жон шуду, овоз наёмад,
Ин муддаиён дар талабаш бехабаронанд,
Ки онроки хабар шуд, хабараш боз наёмад.
Шайх Саъдий
Эй тонг қуши, сен ишқни парвонадан ўрган,
Ўт ичра ёқар жонини, чиқмас уни ҳаргиз.
Даъво элидир бехабар ул Ëр талабидан,
Ким топди хабар, кўрки, ўшал кетди хабарсиз.
(Ҳасанхон Яҳё таржимаси)
Насрий баён:
«Эй тонг қуши, яъни булбул, сен ишқни парвонадан ўрган. Қара, у шамга ошуфта бўлиб, охири оловга тушиб ўлади, аммо ҳаргиз уни (овози) чиқмайди. Манави даъвогарлар Ëрни исташдан аслида бехабар. Зеро, ким (ҳақиқий) хабардор бўлса, овози чиқмади».
Булбул одатда гулга тикилиб, талпиниб сайрайди. Шу боис, мумтоз адабиётга кўра, у гулнинг ошиғи ҳисобланади. Паврона ҳам шамъ атрофида айланиб, ундаги оловга ўзини ураверади ва охири ўша оловда куйиб ўлади. Унинг бу ҳоли ошиқнинг маъшуқ ишқида қурбон бўлиши деб талқин қилинади. Иккиси ҳам «ошиқ». Бироқ бу икки ошиқнинг «ишқи» ўртасида жуда катта фарқ бор. Булбул сайраш орқали севгисини ошкор қилади ва шу хонишлари билан ҳаммани ўзига ром қилиб, обрў-эътибор топади, мақтовларга эришади, харидоргир бўлади. Парвона эса олов атрофида гир айланар экан, овози чиқмайди, унга биров парво ҳам қилмайди. «Ишқ»и ҳақиқийлигининг белгиси шуки, парвона шу йўлда ўзини қурбон қилади.
Саъдий айтмоқчиларки, Ëрга, яъни Аллоҳ таолога чин ошиқ бўлган киши муҳаббатини сир тутади, даъво қилмайди, ўзини овоза қилмайди. Кимки ишқу муҳаббатни, тақвою ибодатни ошкор даъво қилаверса, унинг севгиси, диёнати юзаки, ёлғондир.
Ҳаётга теран назар ташланса, бу ҳикматнинг қанчалар ҳақ экани кун сайин равшанлашиб бораверади. Шу билан бирга, аслида илоҳий ишқ ҳақида айтилган бу қоидани бошқа мавзуларга ҳам татбиқ этиш мумкин. Одатда илму амалда холис бўлган киши ўзини намойиш қилишдан қочади, ишларини кўз-кўз қилмайди, чунки буни ўзига эп кўрмайди, бунга муҳтож ҳам бўлмайди. Халққа чин қалбдан хизмат қилганлар ҳам буни даъво қилавермайди, меҳнатни қилиб, ўз йўлида давом этаверади, ҳар бир ишини мақтаниб юрмайди, чунки бунга эҳтиёж сезмайди. Эътибор берилса, соҳанинг ҳақиқий мутахассислари ортиқча эълону мақтовларга ўч бўлмайди, зеро, бунга ҳожат ҳам тушмайди. Яхши маҳсулотни таништириш кифоя, бўрттириб реклом қилмаса ҳам, харидори уни топади ва ҳоказо.
Саъдийнинг ушбу тўртлиги ҳар бир инсонни аввало ўзига назар солишга ундайди. Шу билан бирга, чинни сохтадан, ҳақни ботилдан ажратишда ҳам ёрдам беради.
Ҳасанхон Яҳё
ХАБАРДОР ОВОЗА ҚИЛМАЙДИ
Шарқ файласуфлари, хусусан, мусулмон мутафаккирларнинг ўзига хос фазилатларидан бири шуки, улар моддий оламнинг қонуниятларидан айни мазмунда маънавий хулосалар оладилар. Буни одатда ҳикмат деб аташади. Зотан, ҳар икки оламнинг яратгувчиси ягона экан, уларда муштарак қонунлар, ўхшашликлар бўлиши табиий. Ушбу ҳақиқатдан келиб чиқиб, буюк алломаларимиз атрофни қалб кўзи ила кузатиб, зарбулмасаллар билан жуда гўзал, бетакрор ва ҳаётий ўгитларни тақдим этганлар. Бу борада тасаввуф машойихларининг ўринлари беқиёс. Мирзо Абдулқодир Бедил, ҳазрат Навоий, шайх Саъдийларнинг ижодларида бунга мисоллар кўп. Уларни ўқиб, уламоларнинг тафаккур уфуқларига қойил қолмасликнинг иложи йўқ. Шайх Саъдийнинг қуйидаги рубоийлари ана шундай ҳикматли шеърлардан бири бўлиб, ҳақиқий ишқ қандай бўлишини уқтиради.
Эй мурғи саҳар, ишқ з-парвона биёмуз,
Ки-он сухт аро жон шуду, овоз наёмад,
Ин муддаиён дар талабаш бехабаронанд,
Ки онроки хабар шуд, хабараш боз наёмад.
Шайх Саъдий
Эй тонг қуши, сен ишқни парвонадан ўрган,
Ўт ичра ёқар жонини, чиқмас уни ҳаргиз.
Даъво элидир бехабар ул Ëр талабидан,
Ким топди хабар, кўрки, ўшал кетди хабарсиз.
(Ҳасанхон Яҳё таржимаси)
Насрий баён:
«Эй тонг қуши, яъни булбул, сен ишқни парвонадан ўрган. Қара, у шамга ошуфта бўлиб, охири оловга тушиб ўлади, аммо ҳаргиз уни (овози) чиқмайди. Манави даъвогарлар Ëрни исташдан аслида бехабар. Зеро, ким (ҳақиқий) хабардор бўлса, овози чиқмади».
Булбул одатда гулга тикилиб, талпиниб сайрайди. Шу боис, мумтоз адабиётга кўра, у гулнинг ошиғи ҳисобланади. Паврона ҳам шамъ атрофида айланиб, ундаги оловга ўзини ураверади ва охири ўша оловда куйиб ўлади. Унинг бу ҳоли ошиқнинг маъшуқ ишқида қурбон бўлиши деб талқин қилинади. Иккиси ҳам «ошиқ». Бироқ бу икки ошиқнинг «ишқи» ўртасида жуда катта фарқ бор. Булбул сайраш орқали севгисини ошкор қилади ва шу хонишлари билан ҳаммани ўзига ром қилиб, обрў-эътибор топади, мақтовларга эришади, харидоргир бўлади. Парвона эса олов атрофида гир айланар экан, овози чиқмайди, унга биров парво ҳам қилмайди. «Ишқ»и ҳақиқийлигининг белгиси шуки, парвона шу йўлда ўзини қурбон қилади.
Саъдий айтмоқчиларки, Ëрга, яъни Аллоҳ таолога чин ошиқ бўлган киши муҳаббатини сир тутади, даъво қилмайди, ўзини овоза қилмайди. Кимки ишқу муҳаббатни, тақвою ибодатни ошкор даъво қилаверса, унинг севгиси, диёнати юзаки, ёлғондир.
Ҳаётга теран назар ташланса, бу ҳикматнинг қанчалар ҳақ экани кун сайин равшанлашиб бораверади. Шу билан бирга, аслида илоҳий ишқ ҳақида айтилган бу қоидани бошқа мавзуларга ҳам татбиқ этиш мумкин. Одатда илму амалда холис бўлган киши ўзини намойиш қилишдан қочади, ишларини кўз-кўз қилмайди, чунки буни ўзига эп кўрмайди, бунга муҳтож ҳам бўлмайди. Халққа чин қалбдан хизмат қилганлар ҳам буни даъво қилавермайди, меҳнатни қилиб, ўз йўлида давом этаверади, ҳар бир ишини мақтаниб юрмайди, чунки бунга эҳтиёж сезмайди. Эътибор берилса, соҳанинг ҳақиқий мутахассислари ортиқча эълону мақтовларга ўч бўлмайди, зеро, бунга ҳожат ҳам тушмайди. Яхши маҳсулотни таништириш кифоя, бўрттириб реклом қилмаса ҳам, харидори уни топади ва ҳоказо.
Саъдийнинг ушбу тўртлиги ҳар бир инсонни аввало ўзига назар солишга ундайди. Шу билан бирга, чинни сохтадан, ҳақни ботилдан ажратишда ҳам ёрдам беради.
Ҳасанхон Яҳё
![.algorithm [!slam]](https://ummalife.com/upload/photos/2023/10/tW61hqfXrHWF6ten4HXC_23_fdb856443b5c761a296bda92594aa110_avatar.jpg){kind=avatar}
2
1
1
1