Ўғирланган кашфиётлар ёки Ньютоннинг уч қонуни ҳақида
Қадимдан, Ғарб олимлари атроф-табиатга назар солиб, илмий кашфиётларга уринмас эдилар, балки араблар(мусулмонлар)нинг китобларига назар солар ва уларни ўғирлар эдилар. Бунга энг яхши мисоллардан бири (ўша машҳур Исаак) Ньютондир. Юқоридаги суратдаги китоб Оксфорд университетида сақланади ва четларига инглиз тилида таржима ва изоҳлар битилган.
Агар биз Европа Ренессанси - уйғониш даври - араб ислом оламининг олтин асрларида эришган ютуқларидан фойдалана бошлангандан сўнггина ривожлана бошлаган десак, бу асосли бўлади. Буни европаликлар араб давлатларидан келтирган улкан ададдаги китоблар ҳам тасдиқлайди. Шунингдек, араб тили ўша даврда Европада фан тили бўлгани ва ўзларининг шаҳарларида катта ададларда уларни нашр этганлари ва таълим бериб ўқитганлари ҳам бунинг яққол тасдиғидир.
Яна араб (мусулмон) китобларининг эксплуатация қилиш, фойдаланишнинг бошқа услублари ҳам бор. Улардан бири араб мусулмон олимларнинг кашфиётлари, ихтироларини ўғирлаш ва уларнинг европалик олимларнинг номига ўзлаштириб тиркаш, қайд этиш билан амалга оширилган. Аслида эса европалик олим ўзининг оламшумул кашфиётини дунёга келтириш учун асл ва табиати устида изланмаган, балки араб тилидаги бир илмий асарни тадқиқ этган ва ундан ўзлаштириб олган. Сўнгра бу ўзининг кашфиёти экани ва эндигина Европада маълум бўлгани ҳақида (ёлғонни) ёзиб чиққан.
Бу ҳақда жуда кўплаб мисоллар бор. Масалан, микроциркуляция инглиз олими Уилям Харвининг кашфиёти деб саналган бўлса-да, аслида ушбу кашфиёт ҳақида батафсил баён қилинган Ибн Нафиснинг “Шарҳи ташрийҳил қонун” – (Қонун анатомиясининг шарҳи) асаридан ўғирлангани маълум бўлди.
Бу каби ишларнинг яққол мисолларидан бири – (физик олим) Ньютоннинг ўғирликларидир. Бу ўринда унинг таъкидлашича, ўзи кашф этган учта ҳаракат Қонуни араб мусулмон китобларидан ўзлаштириб олинган ўғирлик ҳисобланади. Энди ушбу учта Қонун хусусида сўз юритсак:
-Ньютоннинг биринчи қонуни: инерция
“Агар куч таъсир қилмаса, тана тинч ҳолатда ёки тўғри чизиқда доимий тезлигида ҳаракатда қолади”.
Бу Ибн Синодан ўғирланган бўлиб, у ўзининг “Ал ишораати ват танбиҳаат” асарида дейди: "Биласизми, агар тана бўш бўлса ва босилган бўлса ва ташқи томондан ўзгача таъсирга учрамаса, у маълум бир ўрин ва шаклга эга бўлиши шарт эмас, кейин унинг бир излари бўлиб, бу унга таъсир кўрсатиш, жавоб бериш принципидир".
-Ньютоннинг иккинчи қонуни: куч
“Жисмнинг ҳаракатининг ўзгариши таъсирланган кучга пропорционалдир; ва куч таъсирланган тўғри чизиқ йўналиши бўйича амалга оширилади”.
У буни ўзининг Фахриддин Розийдан ўғирлаган. У ўзининг “Мабаҳисил машриқиййа” асарида жумладан, шундай дейди: “Агар ҳаракатни идрок этишда икки жисм фарқ қилса, бу ҳаракатланаётган жисм туфайли эмас, балки ҳаракатлантирувчи куч ҳолатидаги фарқ туфайли содир бўлади. Катта жисмдаги куч унинг бир қисми бўлган кичикроқдан кўра, катта, чунки кичикроқда мавжуд бўлган нарса катталаштиришда катта бўлади."
Ньютоннинг учинчи қонуни: тенг ва қарама-қарши кучлар жуфтлиги
“Ҳар бир ҳаракатга ҳар доим тенг реакция қарши бўлади; ёки, икки жисмнинг бир-бирига ўзаро ҳаракатлари доимо тенг бўлиб, қарама-қарши қисмларга қаратилган”.
У буни ҳам Фахриддин Розийдан ўғирлаган. У ўзининг “Мабаҳисил машриқиййа” асарида жумладан, шундай дейди: "Мен ўртада тургунимча, халқага иккита тенг тортишиш кучи билан жалб қилинган эди, уларнинг ҳар бири бошқасининг ҳаракати тўсқинлик қилган ҳаракатни амалга оширганига шубҳа йўқ".
Муаллиф: тарихчи олим Тамер Зағорий.
arabicuz дан олинди
Биздан узоқлашманг @tanatoz1920
1
5