Erkinlik nima ?
Buni gʼarblikdan soʼrasangiz u tanlovdagi erkinlik deb javob beradi. Xoʼsh tanlovdagi erkinlik nima? Bu degani odam koʼngliga kelganini, xohlaganini qila olishi, yani nafsi nimani xohlasa shuni qilsin-u lekin hechkim bunga toʼsqinlik qilmasa. Mayli agar bitta odam tasavvur qilaylik bir oʼzi kimsasiz orolda yashasa xohlaganini qilaversin. Yaxshi. Ammo, lekin, biroq odamzod jamoa boʼlib yashar ekan oʼsha bitta odam xohlaganini qila olmaydida. Insonning nafsi juda koʼp va cheksiz narsalarni xohlaydi, oʼsha bitta odam nimani istasa shuni qilib yuraversa boshqa jamoa azolarining huquqiy chegaralarini buzub oʼtishi aniq. Hamma xohlaganini qildi degani jamoa tartibi buzuldi degani betartib jamoa esa hammaga tashvish. Nima qilish kerak ? Majburiyat yordamga keladi. Oʼsha bitta odamda huquqi bor edi , endi majburiyati ham bor . Yaʼni xohlaganini qiladi lekin majburiyatlarini bajarib , boshqa jamoa azolarining huquqiy chegaralarini buzmagan xolda. Bu jamoa boʼlib yashashning sharti. Bularning barchasini qonunlar bilan tartibga solinadi . Buni ijtimoiy shartnoma deydi. Ijtimoiy shartnoma 2 turga boʼlinadi. Ilohiy va odamlar oʼzlari oʼylab topganlarga . Ilohiy qonunlar toʼplamiga dinlar misol boʼla oladi. Bunda Insonlar uchun Alloh Taoloning oʼzi bu dunyoda yashash shartlarini , qonun qoidalarini, huquq va majburiyatlarini, maqsad va manosini belgilab beradi. Lekin bunga bazi bir insonlarning nafsi koʼnmaydi va oʼzlari qonun , qoidalarni oʼylab topib buni boshqalargaham singdirishga urunadi. Masalan Alloh Taolo elchilari bilan insonlarga bildirib qoʼygan va joriy qilgan dinni buzish, oʼzgartirish orqali, yoki oʼzlari qonunlar oʼylab topishi mumkin. Xoʼsh insonlar nima qilishi kerak, bir odam oʼzi uchun qaysi ijtimoiy shartnomani , qonunlar toʼplamini, qaysi jamoani tanlagani yaxshi. Aqil yuritadigan insonlar uchun oʼzim biladigan bir nechta usulni aytib oʼtaman .
Taqqoslash orqali. Yaʼni ijtimoiy shartnoma vaqt sinovidan oʼtganmi, asrlar mobaynida oʼzini qanday koʼrsatgan. Bazi bir izim izimlarga oʼxshab 30 - 40yil ichida yoʼqolib ketmaydimi? Buni tarixni taxlil qilish orqali oʼrganiladi.
Huquq va majburiyatlarni tartibga solishda insonga qanday yondashilgan. Yaʼni tana va ruxdan iborat boʼlgan insonning moddiy, maʼnaviy, ruhiy, hissiy jihatlari hisobga olinganmi, erkakka erkak , ayolga ayol deb qaralganmi, toʼliq qamrab olinganmi?
Inson nafsining holatlari , jihatlari, toʼliq oʼrganilib, qamrab olinib va bularning barchasi hisobga olingan holda qununlar yaratilganmi.?
Ijtimoiy shartnoma kim tomonidan joriy qilinganiga qarang . Albatta yaratilganlar uchun nima yaxshi nima yomon ekanligini yaratganning oʼzi yaxshi biladi.
Erkinlik nima ?
Buni gʼarblikdan soʼrasangiz u tanlovdagi erkinlik deb javob beradi. Xoʼsh tanlovdagi erkinlik nima? Bu degani odam koʼngliga kelganini, xohlaganini qila olishi, yani nafsi nimani xohlasa shuni qilsin-u lekin hechkim bunga toʼsqinlik qilmasa. Mayli agar bitta odam tasavvur qilaylik bir oʼzi kimsasiz orolda yashasa xohlaganini qilaversin. Yaxshi. Ammo, lekin, biroq odamzod jamoa boʼlib yashar ekan oʼsha bitta odam xohlaganini qila olmaydida. Insonning nafsi juda koʼp va cheksiz narsalarni xohlaydi, oʼsha bitta odam nimani istasa shuni qilib yuraversa boshqa jamoa azolarining huquqiy chegaralarini buzub oʼtishi aniq. Hamma xohlaganini qildi degani jamoa tartibi buzuldi degani betartib jamoa esa hammaga tashvish. Nima qilish kerak ? Majburiyat yordamga keladi. Oʼsha bitta odamda huquqi bor edi , endi majburiyati ham bor . Yaʼni xohlaganini qiladi lekin majburiyatlarini bajarib , boshqa jamoa azolarining huquqiy chegaralarini buzmagan xolda. Bu jamoa boʼlib yashashning sharti. Bularning barchasini qonunlar bilan tartibga solinadi . Buni ijtimoiy shartnoma deydi. Ijtimoiy shartnoma 2 turga boʼlinadi. Ilohiy va odamlar oʼzlari oʼylab topganlarga . Ilohiy qonunlar toʼplamiga dinlar misol boʼla oladi. Bunda Insonlar uchun Alloh Taoloning oʼzi bu dunyoda yashash shartlarini , qonun qoidalarini, huquq va majburiyatlarini, maqsad va manosini belgilab beradi. Lekin bunga bazi bir insonlarning nafsi koʼnmaydi va oʼzlari qonun , qoidalarni oʼylab topib buni boshqalargaham singdirishga urunadi. Masalan Alloh Taolo elchilari bilan insonlarga bildirib qoʼygan va joriy qilgan dinni buzish, oʼzgartirish orqali, yoki oʼzlari qonunlar oʼylab topishi mumkin. Xoʼsh insonlar nima qilishi kerak, bir odam oʼzi uchun qaysi ijtimoiy shartnomani , qonunlar toʼplamini, qaysi jamoani tanlagani yaxshi. Aqil yuritadigan insonlar uchun oʼzim biladigan bir nechta usulni aytib oʼtaman .
Taqqoslash orqali. Yaʼni ijtimoiy shartnoma vaqt sinovidan oʼtganmi, asrlar mobaynida oʼzini qanday koʼrsatgan. Bazi bir izim izimlarga oʼxshab 30 - 40yil ichida yoʼqolib ketmaydimi? Buni tarixni taxlil qilish orqali oʼrganiladi.
Huquq va majburiyatlarni tartibga solishda insonga qanday yondashilgan. Yaʼni tana va ruxdan iborat boʼlgan insonning moddiy, maʼnaviy, ruhiy, hissiy jihatlari hisobga olinganmi, erkakka erkak , ayolga ayol deb qaralganmi, toʼliq qamrab olinganmi?
Inson nafsining holatlari , jihatlari, toʼliq oʼrganilib, qamrab olinib va bularning barchasi hisobga olingan holda qununlar yaratilganmi.?
Ijtimoiy shartnoma kim tomonidan joriy qilinganiga qarang . Albatta yaratilganlar uchun nima yaxshi nima yomon ekanligini yaratganning oʼzi yaxshi biladi.
